Uitsluitend insluiten

Wat hadden we een hoop om over na te denken deze week. Ik ben zelf nogal bezig geweest met de hele discussie rond de dodenherdenking. Het begon voor mij met het gedicht van die jongen van 15, Siebe Dirk, die het had over een oom die destijds op jonge leeftijd een achteraf verkeerd gebleken keuze maakte. ‘Met de kennis van nu’ zeggen we dan. Ik vond het een prachtig gedicht, vooral door de insteek dat ook goede mensen foute keuzes kunnen maken. Dat mag inmiddels wel voor waar aangenomen worden, als je kijkt naar alle onderzoeken die daarnaar gedaan zijn. Gewone mensen zoals jij en ik die in een experiment aan proefpersonen zoveel stroom toedienen dat het dodelijk is. Dat op dat moment te weten, en het toch doen onder druk van de deskundigen die deel uit maken van het experiment. Dus: weten wat je doet, dat het eigenlijk niet ok is, en het desondanks doen. En nu terug naar Siebe Dirk. Hij scheen arm te zijn, en hongerig, en maakte de keuze om voor de Duitsers aan het Oostfront te gaan vechten. Uit onmacht, of onwetendheid, of om iets te doen? Maar om zich bij de vijand te voegen? Bewust? Ik denk het niet. In veel van de films die ik zag over WOII zie je gewone mensen die verkeerde keuzes maken. Met de kennis van nu. Nergens zijn zoveel joden met zo weinig Duitse bemoeienis weggevoerd als in Amsterdam. In The pianist zie je hoe de Joodse Raad er wat van probeert te maken. Hopeloos, kun je dan zeggen. Met de kennis van nu. Maar dat is makkelijk.

Op Twitter zag ik ook berichten van mensen die zeggen dat een oorlog alleen slachtoffers kent. Ook de beulen, die op een of andere manier tot hun weerzinwekkende daden kwamen. Ziek, of gek geworden. Maar ook slachtoffer van het systeem waarvan ze deel uit maken? Als je slachtoffer bent van zo iemand is dat niet te verteren, dat snap ik. En toch komen we met uitsluiten van daders, en zelfs hun kinderen en kleinkinderen, niet verder. En al helemaal niet als we dat achter vliegtuigjes hangen op de dag van de dodenherdenking. Herdenken = niet vergeten. Maar vergeven kan misschien al wel een beetje. Zeker de nabestaanden van de daders. Die hebben niks gekozen, tenslotte.